Trên những rẻo cao thuộc các tỉnh miền núi phía Bắc, cả năm người dân chỉ trồng được một vụ lúa, vì là vùng không chủ động nguồn nước. Họ đợi mùa mưa đến để tích nước rồi gieo mạ từ tháng 5, tháng 6. Gần một tháng sau thì nhổ mạ mang đi cấy, sau đó chăm sóc đến khi thu hoạch vào tháng 10 - 11. Cây lúa ở xã vùng cao Y Tý ( huyện Bát Xát, Lào Cai) là một hành trình gian nan từ cây lúa ra đến hạt gạo.

Người thiểu số Hà Nhì Đen chiếm đến hơn 80% dân số toàn xã, và là chủ nhân của những thửa ruộng bậc thang. Ông Phà Mừ Có ở thôn Choẳn Thèn cho biết: "Dân bản tận dụng nước mưa và dẫn thêm nước từ các con suối ở hèm núi ra ruộng. Sau đó họ vạt cỏ, đắp bờ giữ nước". Vào mùa nước đổ, toàn bộ trâu từ bản được chủ hộ dẫn theo bờ ruộng lên để cày bừa, làm mềm đất…

Khi ruộng đã bằng phẳng, bà con đồng loạt lên nương đi cấy lúa. Trong suốt vụ lúa, mọi người trong nhà phải thường xuyên lên nương thăm ruộng, nhổ cỏ dại, chăm bón, thậm chí dựng nhà giữa ruộng làm lễ cầu mùa…

Khi lúa chín rộ, già trẻ, trai gái bắt đầu lên nương thu hoạch. Gặt xong, những bó lúa được cho vào bao, gùi hoặc để nguyên. Người dân dùng tấm lưng trần, bờ vai khỏe khoắn để đưa lúa xuống bản. Họ cõng lúa trên lưng đi men theo bờ ruộng nhấp nhô giữa trời nắng chang chang. 

Những hạt gạo có được sau bao tháng ngày vun trồng, chăm sóc, cõng chở, gặt, đập với bà con vùng cao Y Tý quý giá như hạt vàng. 

Con trai bản đảm đang tham gia công việc gặt lúa - Ảnh: NGUYỄN DUY

Những gùi lúa cao quá đầu thành thứ che nắng cho người dân - Ảnh: NGUYỄN DUY

Anh Ly Seo May cặm cụi đập từng bó lúa vào tấm gỗ để hạt thóc bung ra - Ảnh: NGUYỄN DUY

Bà Sào Thó Sơ cõng 2 bó lúa khủng trên lưng về nhà - Ảnh: LY XÁ XUY

Ngồi nghỉ bên đống lúa vừa được cõng xuống - Ảnh: NGUYỄN DUY

Trước đó 5 tháng là việc gieo mạ, cấy, chăm cây lúa trên vùng đất núi đồi Tây Bắc này.

Bà con bớt lại một số ô ruông bậc thang để gieo mạ, sau 2-3 tuần mạ được nhổ để đem đi cấy - Ảnh: VĂN HẢI

Anh Phà Ha Dê ở thôn Mò Phú Chải dắt trâu đi cày ruộng - Ảnh: LY XÁ XUY

Sau khoảng 2 -3 tuần, mạ được nhổ để đem đi cấy - Ảnh: VĂN HẢI

Bà con thôn Choẳn Thèn dựng nhà giữa đồng để trông coi và làm lễ cầu mùa - Ảnh: NGUYỄN DUY

Chị em phụ nữ đi thăm ruộng khi lúa chuẩn bị chín - Ảnh: NGUYỄN DUY